Budowa i funkcje łożyska

Praktycznie wszystkie bardziej lub mniej skomplikowane maszyny posiadają jakieś ruchome części, które wykonują często setki ruchów w ciągu jednej sekundy. Taka ruchoma część oczywiście nie jest samodzielnie zawieszona w jakiejś próżni; jest ona zawsze połączona z pewnym nieruchomym elementem maszyny. To właśnie połączenie jest newralgicznym punktem, w którym dochodzi do bardzo dużych przeciążeń mogących zniszczyć współpracujące części.

 Funkcje łożyska

Właśnie w tych miejscach, gdzie następuje powiązanie części ruchomej maszyny z elementem nieruchomym, stosuje się łożyska, o których opowiada nam właściciel firmy Rolmasz z Żar. W życiu codziennym na każdym kroku przekonujemy się, jak ważną odgrywają one rolę. Gdyby nie łożyska, to zewsząd otoczeni bylibyśmy nieustannym hałasem pracujących w pobliżu urządzeń. Między obracającymi się osiami i wałami maszyny a jej korpusem, w którym są one umieszczone, mamy do czynienia z tarciem, które redukowane jest do minimalnych wartości właśnie przez łożyska. Bez łożysk owo tarcie nie tylko byłoby źródłem przykrego dla nas hałasu, lecz także powodowałoby bardzo szybkie zużywanie się wałów, osi oraz gniazd, w których są one osadzone. O znaczeniu łożysk może przekonać się nawet człowiek pracujący spokojnie przed komputerem; bez tych niepozornych, ale jakże ważnych podzespołów, wentylator chłodzący procesor jego komputera bardzo by hałasował i szybko uległby zniszczeniu; obrotowe krzesło także skrzypiałoby niemiłosiernie. Jeśli łożyska mają takie zasadnicze znaczenie w takich niepozornych urządzeniach, ich rola musi być zdecydowanie większa w bardzo dużych maszynach, jak np. samochody i inne pojazdy, czy też obrabiarki, dźwigi, koparki itd., w których mamy do czynienia ze znacznie większymi siłami trącymi.

 Budowa łożyska

Zasadniczo rozróżniamy dwa główne typy łożysk: ślizgowe i toczne. Wszelkie inne łożyska są jedynie modyfikacjami tych dwóch podstawowych grup. Omówmy podstawowe założenia konstrukcyjne obu rodzajów łożysk.

1. Łożyska ślizgowe zbudowane są z dwóch podstawowych elementów, którymi są panewka i kadłub. W otworze panewki, mającej najczęściej kształt pierścienia, osadzony jest czop wału lub osi. Powierzchnia panewki pokryta jest łatwo smarującym się materiałem, którym może być brąz, żeliwo szare, teflon lub różnego rodzaju proszki spiekane. Stosownie do materiału, z jakiego wykonana jest okładzina panewki, dobiera się odpowiedni smar, którego zadaniem jest zmniejszanie współczynnika tarcia występującego w trakcie obrotu wału w korpusie, a także odprowadzanie ciepła wydzielanego przez współpracujące ze sobą części.
2. Łożyska toczne zbudowane są z pierścieni zewnętrznych i wewnętrznych, posiadających specjalnie uformowane bieżnie; pomiędzy pierścieniami znajdują się elementy toczne, najczęściej utrzymywane w ustalonej od siebie odległości przy pomocy specjalnego koszyka wykonywanego z różnych materiałów, spośród których można tutaj przykładowo wymienić stal, mosiądz, poliamid czy grafit. Elementami tocznymi mogą tutaj być stalowe kulki, wałki, baryłki, igły itp. Pierścień wewnętrzny takiego łożyska jest trwale osadzony na osi lub wale maszyny.

Jak powiedzieliśmy wcześniej, produkowane są różne odmiany łożysk, wśród których można wymienić jeszcze łożyska magnetyczne, hydrauliczne, elektryczne, wahliwe, samonastawne i wiele innych. Mimo iż budowa łożyska może w każdym urządzeniu być inna, to jego przeznaczeniem jest zawsze ułatwienie ruchu współpracujących ze sobą części poprzez zmniejszanie między nimi siły tarcia.